Risale-i Nurların pek çok yerinde okuyucuya, “nefsimle birlikte dinle” diye seslenilir.
Aynı eserlerde Bediüzzaman nefsine şu sıfatlarla hitap eder:
Ey mağrur nefsim,
namazdan hoşlanmayan nefsim,
tembel nefsim,
sersem nefsim,
gafil nefsim,
bedbaht nefsim,
kör nefsim,
nâdan nefsim,
şikem-perver nefsim,
sabırsız nefsim,
dünyaperest nefsim,
nefisperest nefsim,
riyakâr nefsim,
asi nefsim,
zalim nefsim,
nefsim her fenalığı ister.
Risale-i Nurlara aşina olmayan ya da seksen yıl öncenin Türkçesine yabancı olanlar için bazı kelimeler alışılmadık gelebilir ama listedeki sıfatların hiç birinin güzel sıfatlar olmadığı sanırım anlaşılmaktadır.
Peki, müellifin kendisi bu sıfatlara sahip miydi?
Hayatını bilenler ve kendisini tanımış olanlar şahittir ki: “Hayır.”
Milletvekilliği dâhil pek çok makamı reddedip Kur’an hizmetini tercih eden bir kişi mağrur olamaz.
Namaza durduğunda, içinde bulunduğu binanın bile ürperip titrediğine şahit olunmuş biri namazdan hoşlanmıyor olamaz.
Gece gündüz Kur’an hizmetinde koşan, bu yola hayatını vakfetmiş biri tembel olamaz.
Altı bin küsur ayetten sadece otuz dokuz tanesini tefsir ettiği bir eseri üniversitede ders kitabı olarak okutulan biri sersem olamaz.
Bütün İslâm âlemini gafletten uyandırmayı gaye edinmiş biri gafil olamaz.
Zamanın dertlerini görüp ona göre ilaçlar hazırlayan biri kör olamaz.
…
Madem kendisinde bu sıfatlar yok neden kendine öyle hitap ediyor?
İşte çok dikkat edilmesi ve hata edilmemesi gereken nokta burasıdır. Okurken veya birinden dinlerken “Vay be! O da böyleymiş.” diye düşünmeden önce fark etmemiz gereken bir ayrıntı var burada.
Bediüzzaman bu sıfatları kendisi, şahsiyeti için kullanmıyor. Nefsi için kullanıyor.
Ve nefis tüm bu sıfatlara sahiptir. Onda da bizde de.
Hatta Kur’an bize, koskoca bir peygamberin bile “Ben nefsimi temize çıkarmam, çünkü o ancak kötülüğü emreder.” dediğini bildiriyor.
Buradan iki netice çıkmaktadır.
Birinci netice: Bediüzzaman, bu eseri öncelikle kendi nefsi için yazmıştır.
İkinci netice: İster kendisinde olsun ister okuyucuda, muhatap nefistir.
***
Yukarıda, Bediüzzaman’ın kendi nefsine hitap ederken kullandığı bir takım sıfatlar sıraladık. Bunlar genelde bir paragrafın başında, konuya dikkat çekmek için kullanılan hitap ifadeleridir. Ve açıktır ki: “Ben bunları kendime söylüyorum ama sen de aynı dertten mustaripsin” anlamını da içinde barındırır.
Peki, biz buraları okurken nasıl anlıyoruz?
– Üstâd’da da nasıl bir nefis varmış, onca ilimle bile ıslah olmamış, mı?
– Aman, neyse bunu zaten kendine söylemiş, bana ne, mi?
– Bende o sıfat yok, bu kısmı geçebilirim, mi?
Bunlar bizdeki nefsin fısıltılarıdır. Çünkü bilir ki orada bahsedilecek olan şey hoşuna gitmeyecek. Ders almaktan hoşlanmadığı için kendini bu hitapta muhatabın yerine koymayı kabul etmez. Oysa muhatap bizzat nefsin kendisidir.
Kısacası; nefse bu şekilde hitap edilen yerleri, müellifin kendi kendine konuşması olarak değil, nefsiyle birlikte bize hitaben verdiği önemli bir dersi olarak okumak lâzımdır. Belki geçtiği yolları arkadan gelenlere tarifi…
Bir roman okuduğunuzu varsayın ya bir film izlediğinizi. Hikâyede mutlaka bir ana karakter vardır ve mutlaka okurken kendinizi o ana karakter ya da başrolün yerine koyarsınız. Superman’i izlerken herkes Superman olur, Kara Murat’ı izlerken de herkes Kara Murat. Olaylara ana karakterin gözüyle bakılır, onun gibi düşünmeye çalışılır. Çok fazla kaptırılan karakterlerin normal hayata yansıdığı bile görülür. Silah eksenli hikâyeleri izleye izleye sonunda onlara özenip onlar gibi olmaya çalışanlar gibi…
İşte bu eserlerde de müellif “ey … nefsim” dediği zaman, biz de kendimizi onun yerine koyup “dinle ey … nefsim” demeliyiz. Peşinden gelecek olana, en az müellifin nefsi kadar bizim nefsimizin de ihtiyacı olduğunu bilmeliyiz.
***
Yine yukarıdaki listenin bize verdiği çok önemli bir mesaj daha var.
Üstad hazretleri (kendisi bir liste halinde vermese de) bu listede nefsin vasıflarını sıralamış oluyor.
Nefis; mağrur, namazdan hoşlanmayan, tembel, sersem, gafil, bedbaht, kör, nâdan, şikem-perver, sabırsız, dünyaperest, nefisperest, riyakâr, asi, zalimdir ve her fenalığı ister diyor.
“Bu özelliklere sahip bir ŞEY var içimizde ve bizimle birlikte yaşıyor” diyor.
Hiç kimsenin böyle bir şeyle birlikte yaşamaya tahammül edemeyeceği meydandadır. O halde bundan kurtulmak lâzımdır.
Öldürelim o zaman.
Maalesef buna izin de yok imkân da.
Bu özelliklere sahip bir ana veya baba gibi, evlat gibi, kardeş gibi sizin iradeniz dışında hayatınıza girmiş ve siz ölene kadar hayatınızda kalacak olanlardandır nefis.
O zaman?
O zaman, terbiye edilecek ki zarar vermesin.
Nasıl?
Bunun cevabı bu yazının kapsamı dışında olmakla birlikte, işi buraya kadar getirdikten sonra eli boş göndermek de olmaz diyerek bir ipucu verelim.
Öncelikle Kur’an-ı Kerim’de aramalıyız bu cevabı. Allah bunu nasıl yapmamızı emrediyor diye sormalıyız.
Sonra elçisinin hayatına ve sözlerine bakmalıyız, Rabbimizin mesajını, bize gönderdiği örnek şahsiyet nasıl yerine getirmiş diye.
Sonra da bizden önce bu iki aşamayı en güzel şekilde yerine getirmiş olanlara bakmalıyız, yukarıdaki tarifi hazırlayan zat gibi. O, bu iki kaynaktan nasıl bir yol haritası çıkarmış diye.
Sonunda da öğrendiklerimizi hayatımıza geçirmeliyiz. Zira Rabbimiz gönderdiği kitabında, okuduklarını kendine saklayıp hayatında uygulamayanları “kitap taşıyan eşekler” olarak tarif ediyor.
***
Son bir not:
Sakın ola risaleleri okurken yukarıdaki vasıflar müellifin kendisinde yani şahsiyetinde varmış zannına kapılmayalım. Zira nefsi için yukarıdaki listeyi hazırlayan Bediüzzaman, sonuna “nefsim” yerine “Said” ekleyerek sadece iki sıfat kullanıyor. Bunlar, gafil ve müşevveş (anlaşılmaz, karmaşık) sıfatlarıdır ki bunları da kendine KENDİSİ söylüyor ve tevazu ifadesi olarak değerlendirilmelidir.
Yani öbür türlü düşünmeye kendisinin de razı olduğunu düşünmüyorum.
Zaten kim razı olur ki?
Muhiddin YENİGÜN