Psikolojiye dair ilk bilgiler insanın bomboş dünyaya geldiğini, bütün davranışların çevrenin etkisi ile oluştuğunu söylüyordu.
Buna göre bir çocuk “iyi” bir çevrede dünyaya gelmiş ise, erdemli davranışlar ediniyor, olumsuz bir çevrenin içinde ise “kötü çocuk” oluyordu.
Yapılan onlarca pedagojik deney, uzunca yıllar bu görüşü destekledi. Ta, Yale Üniversitesi psikologlarından Paul Bloom ve Karen Wynn’in çocuklar üzerinde “erdemli davranışlar” deneylerini yapıncaya kadar…
Profesör Bloom, erdemli davranışların doğuştan her insanda var olan bir “hazır bulunuşluluk” mu, yoksa sonradan edinilen bir öğreti mi olduğunu, birkaç aylık bebeklerle yaptığı deneylerde ortaya koydu.
Henüz birkaç aylık bebeklere parmak kuklalarla bir oyun sergilediler.
Oyunda, bir kukla küçük bir kutuyu açmak için uğraşıyordu. Bu uğraşa biraz sonra bir başka parmak kukla gelip yardımcı olmaya çalıştı, iki kukla birlikte kutunun kapağını açtılar.
Bir süre sonra yine aynı kukla yine aynı kutunun kapağını açmak için uğraşmaya başladı. Bu sefer bir başka kukla geldi, kutunun açılmasına engel oldu… ve kutunun kapağı açılmadı.
Bu oyunu seyreden 3 ile 6 aylık bebeklere oyundaki kuklalardan birini tercih etmesi için kuklalar bebeklerin önlerine konuldu. Sonuç enteresandı; bebeklerin yüzde 87’si kutunun açılmasına “yardımcı” olan kuklayı almayı tercih etti. Bir başka deyişle erdemli davranışın yanında yer aldılar.
Deney bununla kalmadı…
İkinci deneyde, bebeklerin önüne iki ayrı kâse içinde, iki ayrı kraker sunuldu. Çocukların bu farklı kâselerdeki krakerlerden birini tercih edip tatması beklendi. Ve her çocuk kendince bir yönelişle kraker kâselerinden birine uzanıp krakerleri ağzına götürmeye başladı.
Aynı krakerler parmak kuklaların da önüne konuldu. Parmak kuklalardan bazıları çocukların tercih ettikleri krakerleri, bazıları ise diğer krakerleri yer gibi yaparak ağızlarına aldılar.
Ve birinci deneye tekrar dönüldü…
Yine kuklalardan biri, kutuyu açmak için çaba harcarken, bir başka kukla geldi, kutunun açılmasına yardımcı oldu. Aynı kukla bir kez daha kutuyu açmaya çalışırken, bir başka kukla gelip kutunun açılmasına engel oldu.
Ancak burada ilginç bir ayrıntı vardı, ikinci deneyde kutunun açılmasına engel olan kuklalar çocuklar ile aynı krakeri tercih eden kuklalardı. Bir başka deyişle, “kötü kukla” çocukla aynı cins krakeri yiyen kuklalardı. Ve sonuç inanılmazdı; çocuklar kendileri ile aynı tür krakerleri yiyen kuklaların “kötü” davranışlarını gördüklerinde önce tereddüt ettiler, kararsız kaldılar, fakat sonra “kötü” kuklaları almayı tercih ettiler…
Bu oldukça önemli ve bir o kadar da trajik bir sonuçtu. Çocuk dünyaya geldiğinde ince bir erdemli davranış yönelimi içinde olduğu hâlde, çevresindeki yetişkinler (çoğu defa farkında dahi olmadan) onun bu ince yönelişinin önüne geçmekteydiler.
Bir başka deyişle, “erdem” her insanda doğuştan var olan ve kaybolmaya yatkın bir içsel hazır bulunuşluktu.
Profesör Bloom, bu göz kamaştırıcı deneyi 2007 yılında “Nature” isimli dergide kaleme alarak bilim dünyasına hediye etti…
Pedagog Adem Güneş
