Vücudumuzda Isı Dengesi Nasıl Sağlanıyor?

-İnsanlar ve diğer memeliler, başka canlılara göre daha yüksek bir vücut ısısıyla yaşarlar. Bu vücut ısısı rahat yaşayabilmemiz için mükemmel ayarlanmış bir sıcaklıktır.

Allah’ın lütfuyla, vücuttaki bu sıcaklık dış ortamdan bağımsız bir şekilde çok az oynamalarla sabit tutulur. Vücut ısımız hayatta kalabilmemiz için de kritik öneme sahiptir.

-Bir araştırmada vücut ısımızla ilgili bir matematiksel model hazırlandı ve tüketimi minimuma indirip kazancı maksimuma getiren sıcaklığın 36.7 derece olduğu bulundu. Bu sıcaklık, vücudumuzda hiç durmadan cereyan eden kimyasal reaksiyonlar ve enzimlerin çalışması için de optimal (en elverişli, en iyi) olan sıcaklıktır.

-Vücudumuzun farklı yerlerinde ölçülen sıcaklık 0,5 ila 1 decece farklı olabilir.

-Vücut sıcaklığı gün içinde +/-1 dereceye kadar değişkenlik gösterir. Aynı zamanda dış faktörlere ve fiziksel aktiviteye bağlı olarak da değişebilir. Mevsim değişikliklerinde de vücut sıcaklığı değişkenlik gösterir. Buna sirkanual ritm denir. Sıcaklık, gün içinde gece en düşük, öğleden sonra en yüksek değerindedir.

-İnsanın normal vücut sıcaklığı 36,5-37,5 derece olmasına rağmen, vücudumuz 37 derece olan hava sıcaklığında rahatsız olur.

Çünkü normalde kasların ve metabolizmanın ürettiği sıcaklığın dışarıya atılması gerekir. Vücudumuzda çalıştırılan sistem de bunu terleyerek, sıcak havayı nefes yoluyla dışarı vererek gerçekleştirir. Hava sıcaklığı 37 derece olduğunda bu sistem işleyemez. Bu sebepten dolayı vücudumuz, hava sıcaklığı 21 dereceyken en iyi şekilde çalışmaktadır.

-Egzersiz vücut sıcaklığını çok fazla artırabiliyor, zorlu bir egzersizle 40 dereceye kadar çıkabilir.

Ayrıca sigara içmek, yalan söylemek, acı biber yemek de vücut sıcaklığını artırabilir.

-Vücut sıcaklığı tıpta bilinçli olarak düşürülebiliyor. Mesela kalp ameliyatlarında vücuttaki kanı ana toplardamardan alıp, aort denilen ana atardamara pompalayan bir cihaz kullanılarak kalp durduruluyor ve böylece kalp ameliyatları yapılabiliyor. Hem de bu cihaz, ameliyat sırasında kanı soğutarak vücut ısısını 32 dereceye düşürüyor. Ayrıca kalp durmalarından sonra yoğun bakıma alınan hastaların vücut sıcaklıkları düşürülerek, beyin hücrelerinin hasar görmesinin önüne geçilmeye çalışılıyor.

-Adli Tıp uzmanı doktorlar vücut sıcaklığına bakarak bir insanın ne zaman öldüğünü anlayabiliyorlar. Çünkü vücut sıcaklığının ölümden sonra hemen düşmediği ve belli bir azalma oranı ile düştüğü tespit edilmiş. Ancak bunun anlaşılabilmesi için ölen kişinin, ne çok sıcak ne de soğuk bir ortamda olmaması gerekiyor.

-Vücut ısısının yükselmesi, vücudumuzun savunma mekanizmasının bir silahıdır ve genellikle bir enfeksiyonun varlığını gösterir. Rabbimizin, vücudumuzun bekçisi olarak çalıştırdığı savunma sistemi ile enfeksiyona neden olan mikroorganizmalar vücut ısısının yükselmesiyle öldürülür ve çoğalmaları engellenmeye çalışılır.

-Vücut ısısı eskiden civalı termometreler ile ölçülürdü. Günümüzde ise daha çok elektronik termometreler tercih ediliyor. Ağız, koltuk altı, rektal, kulak zarından sıcaklık ölçümü yapılabilir. Buralardan ölçülen sıcaklıklar birbirinden farklıdır. İç/öz (core) ısı, vücudun çalışma sıcaklığıdır ve sabittir. İç ısıyı en iyi yansıtan rektal ısıdır. Cilt, vücut sıcaklığının ayarlanmasında rol oynadığından, ciltten ölçülen sıcaklıklar iç ısıyı yansıtmaz.

-Soğuk bir ortama girince vücut sıcaklığını korumak için vazokonstruksiyon, yani damarların büzüşmesi mekanizması ile kol ve bacaklardaki kan beyin, akciğer, kalp gibi organlara gönderilir. Çünkü hayati organları korumak ve hayatta kalmak için kol ve bacaklar feda edilebilir.

-Bu olay kadınlarda daha hızlı olur. Kadınların erkeklere göre daha çok üşümesinin sebebi de budur. Ayrıca bazal vücut sıcaklığı kadınlarda, hormonlardaki değişikliklere bağlı olarak da günden güne değişebilir. Hatta vücut sıcaklıklarındaki değişikliklere bakarak hamilelik dahi anlaşılabilir.

-Vücut ısısını artırmak için titreme mekanizması devreye girer ve kaslarda besinler yakılarak sıcaklık yükseltilmeye çalışılır.

-Yenidoğan bebeklerde titreme mekanizması gelişmemiştir. Bunun yerine kahverengi yağ dokusuyla vücut sıcaklığı korunmaya çalışılır. Bu yüzden bebekler çok çabuk ısı kaybederler. Ameliyatlarda yenidoğan bebeklerin ısı kaybetmelerini önlemek için özel ısıtıcılar kullanılır.

-Sıcak ortama girdiğimizde ise cilt damarlarının genişlemesi ve terleme ile vücut sıcaklığı düşürülmeye çalışılır.

-Beyinde bir badem büyüklüğü kadar yer kaplayan hipotalamus bölgesinde yaratılan ısıölçer ve hormonal düzenleyici sistemler, sıcaklığı düzenleyen mekanizmada görev alırlar.

Dr. Özcan Baran / Zafer Dergisi

Kaynaklar:

1. Etain A. Tansey and Christopher D. Recent advances in thermoregulation Johnson Adv Physiol Educ 39: 139–148, 2015

2. A. Bergman, A. Casadevall. Mammalian Endothermy Optimally Restricts Fungi and Metabolic Costs. mBio, 2010