Yavuz Sultan Selim’in İcraatları

Şehzâde Ahmet itidalli ve hilim sahibi bir kişi olduğundan, devlet ricalinin hürmetini celp etmişti. Bundan dolayıdır ki, devlet ricali Şehzâde Ahmed’in hükümdar olmasını muvafık görmüşlerdi. Yavuz Selim ise kardeşinin tam zıddı olarak gayet celadetli, kabına sığmayan bir ruha sahip, yiğit, keskin zekâlı, ata binmede ve ok atmada silahşorlara parmak ısırtacak derecede gayet mahir idi. Hâlbuki Bayezit, daha önce kendisi hayatta kaldığı müddetçe hiç kimseyi yerine geçirmeyeceğine dair Yavuz Selim’e yazılı bir taahhütname vermişti. İkinci Bayezit, Şehzâde Ahmed’i tahta geçirmekle ahdine sadık kalmamış oluyordu.

Yavuz Selim Han’ın bu meseleyi görüşmek üzere, bir gece gizlice babasıyla görüştüğü ve aralarında şöyle bir konuşmanın geçtiği ifade edilmektedir:

Yavuz Selim, babasının elini öper ve kendisine şöyle der:

“Vatan elden gidiyor, buna benden başkasının mani olması mümkün değildir. Korkut ağabeyimin celadeti, Ahmet ağabeyimin ise dirayeti noksandır. Onlar sırtlarını düşmanlara dayayarak kuvvet ararlar.”

Beyazit Han:

“Bu saydıkların sadece sende mi var? Sen saygınlığını babana düşmanlık ederek mi ararsın?”

Yavuz:

“Haşa! Belki bu saydıklarımın hiçbiri bende yoktur. Belki de sahip olduğum sadece günden güne yayılan ve dağları aşan kuru bir şöhrettir. Ben ağabeylerim gibi selameti memleketin dışında aramam. Kendimden başkasına ihtiyaç duymam. Muhterem pederim, şunu bil ki, ben, sana asla düşman olmadım. Benim bütün gayretim Devlet-i Âliyye’nin ve milletimin geleceğini muhafaza etmek ve gelecek nesillerin senin mübarek ismini lanetle anmasını engellemektir.”

Bayezit:

“Şöhret afettir oğul.”

Yavuz:

“Afet benim, selamet milletimin olsun. Aziz pederim, dünyaya hükmeden kudretli zekân ve ilm-i siyasetteki dehanla bu milleti abat ettin. Hepimiz sana minnet borçluyuz. Eğer bugün ordularımız dünyanın en güçlü ordusu ise, hiç şüphesiz bunda dedem Fatih gibi, senin top tekniklerinde geliştirdiğin yeniliklerin de büyük payı vardır. Arabalarla taşınan seyyar top birliklerinin kurduğu o aşılmaz bataryalarla, artık bu dünyanın hâkimi olmak zor değildir. Lütfen baba, bana izin ver ki, gücümü milletimin hizmetine vereyim.”

Bayezit:

“Var git oğul, git de abine itaat et. Beni rüsvay etme.”

Yavuz:

“İtaat evvela Allah’a, sonra banadır!..”

Yavuz Selim, kendisine verilen ahidnâmaye rağmen Şehzâde Ahmed’in babasının yerine saltanatın başına geçeceğini öğrenmesinden sonra, kendisine bağlı kuvvetlerle babasının ordusunun bulunduğu Çorlu’nun Karışdıran ovasına geldi. Şehzâde Ahmed’in taraftarları, padişahı, Selim’in aleyhine tahrik ve muharebe etmek için arabasının örtüsünü kaldırarak “İşte elinizi öpmeğe gelen oğlunuzun kuvvetini görün, müretteb ve müsellah askerlerle oğul, babayı böyle mi ziyaret eder?” dediler. II. Bayezit istemeyerek de olsa savaş emrini verdi. Selim’in ordusu yaklaşık üç bin, babasının ordusu ise on beş bin kişiden fazla idi. 3 Ağustos 1511 yapılan bu savaşta mağlup olan Yavuz Selim elli arkadaşıyla beraber kaçmayı başarmış ve meşakkatli bir yolculuğun ardından gemi ile Kırım’a gelmiştir.

Yavuz Sultan Selim bu mağlubiyete rağmen asla ümitsizliğe düşmemiş ve arkadaşlarına bir gün mutlaka saltanatın başına geçeceğini defaatle ifade etmiştir. Evet Yavuz Sultan Selim, başına gelen her türlü bela ve musibetleri bir cilve-i İlahî olarak görüp, onlara sabırla mukavemet etmiş ve asla acze ve ümitsizliğe düşmemiştir.1

Bu savaştan yaklaşık on ay geçmiş ve işler iyice karışmıştı. Yeniçeriler, padişahın hastalığı sebebiyle işlerin iyice bozulduğunu söylüyor ve bu yüzden saltanatın başına Yavuz Selim’in geçmesini istiyorlardı. Korkut’un şairliği ve musikişinaslığı ön planda idi, aynı zamanda âlim ve fazıl bir kişi idi. O, Fatih Sultan Mehmed’in gözbebeği ve en çok sevdiği torunuydu. Ahmed ise ordunun sevk ve idaresinde muktedir değildi. Yeniçeriler, cennet mekân Fatih Sultan Mehmed’in o şanlı seferlerini ancak çok sevdikleri Yavuz Sultan Selim gibi bir dahinin devam ettireceğine, devletin ve milletin onun ile nice fütuhatlara mazhar olacağına inandıkları için, saltanatın başına onun geçmesinde ısrar ediyorlardı.

Yeniçerilerin, sipahilerin ve topçuların Yavuz Selim’in saltanatın başına geçmesinde ısrar etmeleri karşısında artık hüküm ve nüfuzunun kalmadığını gören Sultan Bayezit, Selim’i İstanbul’a davet etmek zorunda kalır. İstanbul’a gelen Selim’i devlet ricalı karşılar. Ertesi günü Yavuz Selim, devlet erkânının da hazır bulunduğu bir ortamda babası ile görüşür ve hürmetle babasının elini öper. O da olanlardan dolayı babası kadar müteessirdir. Bayezit, herkesin önünde Yavuz Selim’e yüksek sesle; “devleti adaletle idare etmesini, zulüm yapmamasını, ihtiyaç sahiplerine yardım etmesini, ilim adamları ile âlimlere ihtiram göstermesini” söyledikten sonra şöyle der:

“Bak oğlum Selim! Biz otuz yıldır saltanat sürdük, ama Allah şahittir ki adaletten ayrılmadık. Eğer adaletten ayrılmaz ve hayırlı işler yaparsan, yarın huzur-u İlahiye yüzün ak olarak çıkarsın. Bu devran ve saltanat kimseye baki değildir.”

Bayezit, oğlunun hükümdar olmasındaki ısrarı, askerler ile bir kısım yöneticilerin Selim’e taraftar olmaları karşısında saltanatı istemeyerek 25 Nisan 1512’de Yavuz Sultan Selim’e bırakır. Babasını eski saraya kadar uğurlayan Selim, tekrar saraya döner ve tebrikleri kabul eder.

Bayezit saltanatı oğluna terk ettikten sonra, kendisine yıllık iki milyon akçe maaş bağlanmış ve Dimetoka’ya gönderilmiştir. Ancak Bayezit daha Dimetokya’ya varmadan 26 Mayıs 1512 tarihinde Çorlu civarında ansızın vefat ederek ebediyete göç etmiştir. Şamdanizade Müriü’t tevarih’te Bayezit’in Karıştıran’da şehit edilerek vefat ettiği yazmaktadır. İkinci Bayezit’ın naaşı Fatih camiinde kılınan cenaze namazının ardından Bayezit Camii’ndeki türbesine defnedildi.

Fıtraten mahzun bir yapıya sahip olan Sultan Bayezit babası Fatih Sultan Mehmed Han gibi cevval değildi. Ata binmekten ziyâdesiyle zevk duyardı. Dini merasimleri ihmal etmez, her sene hanedan azalarına, askeri devlet adamlarına, ulema, meşayih ve sair saray erkânına ihsanlarda bulunur, ihtiyaç sahiplerine de bol miktarda sadaka dağıtırdı. II. Bayezid vaktinin çoğunu mütalaa ile geçirirdi. Felsefe ilmine derin bir vukufiyeti vardı. “Adli”mahlasıyla Türkçe ve Farsça şiirler yazmıştır.

II. Bayezid, babasının zamanında İstanbul’da başlayan ilmi çalışmaları teşvik etmiş; âlim, şair ve edipleri himaye ederek onlara değer vermiş ve böylece İstanbul’u ilim merkezi hâline getirmiştir. İstanbul’da çeşitli camiler, medreseler, imarethaneler ve mektepler yaptırmıştır. Yine Edirne ve Amasya’da birçok cami, medrese, hastane, imarethane ve mektep yaptırmıştır.

İkinci Bayezit Han, eşsiz bir feraset ve marifet örneği göstermiş, kale silahı olarak kabul edilen hantal topları seyyar hâle getirmeyi başarmış, ve güçlü topçu taburları ile tesirli topçu birlikleri oluşturmuştur.2

Yavuz Sultan Selim’in Vatanperverliği

Yavuz Sultan Selim şöyle diyordu:

“İnsan kendisinin dünyaya gelmesine vesile olan ana ve babasına ömrünün sonuna kadar minnettarlık duyuyor ve onlara itaat ediyor. Hâlbuki vatan bizi vücuda getiren ana babamızı ve ecdadımızı göğsünde besliyor ve büyütüyor. Şehit olan ecdadımızın bedenlerini bağrında saklıyor. Bu bakımdan vatana minnettar olmak ve onun için en büyük fedakârlığı yapmak vicdanın en kati bir emridir. Sevdiğimiz vücutları, gölgesinde oturduğumuz ağaçları, kokusunu duyduğumuz çiçekleri, hasılı bizim vücudumuzu ve hissimizi besleyen her şeyi yetiştiren vatandır.” 

İşte bu anlayışla hareket eden Yavuz Sultan Selim Han, vatanın bekası ve milletin selameti için her türlü fedakârlığı yapmaktan geri kalmamıştır. Yavuz Sultan Selim’ in söylediği şu hakikat devleti idare edenlerin kulağına küpe olmalıdır. “Kimseler zahmetsiz rahata ermez. Eziyet ve sıkıntı çekmeyince cevher ele girmez ve maksuda erişilmez. Huzur ve asayiş isteyen kişi bu yolda önüne çıkacak meşakkatlere katlanmalı. Bu mesele; bir sünnetullah kanunu olarak cereyan etmektedir. Çünkü Mısır’a aziz olmak, atılan kuyuya sabır ve tahammülün neticesindedir.

Devlet elbisesi bir ariyettir. Bir müddet giyip salınanların arkasından alınır. Saltanat kösü, tahta oturanların bab-ı saadetlerinden nöbet ile çalınır. İbret hadiseleriyle dolu olan dünyâda, her kemalin sonunda bir zeval vardır. Baki kalan, tagayyür, tebeddül ve tecezziden münezzeh yüce mülkün sahibi yalnız Allah’tır.”

Yavuz Sultan Selim:

“Yazık o kimselere ki; beni taç ve taht parıltıları ile gözleri kamaşmış olanlardan zannediyorlar. Hayır, hayır Selim’i tanıyanlar benim taht için babasına karşı gelmeyeceğimi pekâla bilirler. Eğer kardeşlerimin millete benden daha ziyâde hizmet edeceklerine kani olsaydım, yeri göğü yaratan Allah’ın ismine yemin ederim ki padişah olmayı fikrimden bile geçirmezdim. Eğer onlar padişah olsaydılar büyük babam Fatih’in bıraktığı miras yok olacak, memleket çok büyük bir uçuruma sürüklenecekti. Pederim saltanatı büyük kardeşim Ahmet Han’a vermek isteyince memleketin büyük bir tehlikeye düşeceğini yakinen anladım ve bu bakımdan ona karşı çıktım. Vatan bin türlü tehlike içerisinde inlerken o hâlâ padişah olmak sevdasında ve hırsında idi ve bu bakımdan bana isyan etti. Darende ve Amasya’yı ele geçirdi. Anadolu’ya padişah olduğunu iddia ederek memleketi bölmeye çalışıyordu. O düşünmüyordu ki, ‘Bir postta iki aslan oturmaz.’Düşünmüyordu ki, ‘Bir kına iki kılıç sığmaz.’ Hem akıl etmiyordu ki‘Bir memlekette iki padişah olmaz.’ Kan dökülmemesi için kendisini çok ikaz ettim, ama o bu sevdasından vazgeçmedi.”

Bu konu ile ilgili güzel bir darb-ı mesel vardır: “On derviş bir kilimi paylaşır da iki sultan bir iklimi paylaşamaz.” derler. Zira devlet işi ile tasavvuf mesleği arasında, sevk ve idarede çok farklılıklar vardır.1

Annesinin Yavuz Selim’e Tarihî Nasihati

Kardeşlerinin isyan etmelerinden dolayı son derece üzüntülü ve düşünceli olan Yavuz Selim’e ilk hocası olan validesi, bir gün yanına gelerek kendisine şöyle der:

“Oğlum Selim! Seni sürekli gazaplı ve celalli görüyorum. Çehren çok değişti. Yüzünde derin bir teessür ve keder var. Bu ne hâldir oğlum?”

Sultan Selim:

“Nasıl çehrem değişmesin, kalbim kederler içerisinde yanmasın ey aziz ve müşfik anacığım! Her gün bin türlü acı ve korkunç haberler alıyorum. Bu acı hatıralar kalbimi ve dimağımı yakıyor. Ve ruhumda büyük fırtınalar koparıyor.”

Validesi:

“Metanet, oğlum Selim, metanet!”

Selim:

“Emin ol anacığım ben hiçbir zaman metaneti elden bırakmadım. Fakat kardeşim Ahmet padişahlık sevdasını bırakmıyor ve isyan ediyor. Memleketin her köşesini kanlara boyamaya çalışıyor.”

Validesi:

“Şüphe yok ki kardeşinin Amasya’da yaktığı fesat ocağının dumanları pek yakında buralara kadar gelecektir. İhtimaldir ki birkaç gün sonra bu şehrin civarındaki dağlar yüzlerce ve binlerce yiğidin kanıyla sulanacaktır. Ne yapayım oğlum, kardeşin böyle istiyor. Dökülecek kanlara o sebep olacak, bunun hesabını Allah ondan sorsun. Ecdadın tarihini hatırla. Sultan Yıldırım Beyazit’in zamanını düşün. Artık tahta çıkabilmek için kardeşiyle cenk etmek âdet hâline gelmiştir. Kim bilir, bu utanç verici hâl daha ne kadar sürecek. Kardeşin seni o makamdan indirmeye ve oraya çıkmaya çalışacak. Ama inan ki muvaffak olamayacaktır. Çünkü tahta en evvel çıkan, tahtın sahibi ve hâkimidir. Hâlk onu padişah tanıdıktan sonra kimse onu oradan indiremez. İşte amcan Sultan Cem’in durumu ortada. Birkaç kez isyan etti ama sonuç malum.”

“Bu milletin selameti ve vatanın bekası için eğer icap ederse benim bile kanıma gir. Onu sana helal ederim.”

“Yeter ki millet yaşasın, vatan tehlikeden kurtulsun. Bu bakımdan sen istikbalde vuku bulacak hadisatı şimdiden düşünme, hissine galebe çal ve metaneti elden bırakma. Emin ol ki müstakbel korkunç bir uçuruma değil selamete doğru gitmektedir.”

Batılı bir oryantalistin bir tespiti çok calibi dikkattir. Bu zat Avrupa’nın kralları ile Osmanlı sultanlarının, sevk ve idaresini inceledikten sonra şuna karar vermiştir:

“Bizim krallarımız kendi şahsı ve yakınlarının menfaatı, keyif ve huzuru için raiyetlerini katliamdan geçirmiştir. Selatin-i Osmaniye ise milletinin, devletinin ve raiyetlerinin hakkı, hukuku ve saadeti için evlat ve kardeşlerini öldürmüşlerdir.”

Evet, Yavuz Sultan Selim’in kalbini ve ahval-i ruhiyesini anlamayanlar, onun, kardeşlerini kuru bir makam uğruna öldürttüğünü iddia edenler şunu çok iyi bilmelidirler ki, o Çaldıran seferi ile Anadolu’yu Şiilik tehlikesinden kurtardığı gibi, kardeşlerini öldürtmekle de Osmanlı hanedanının şeref ve haysiyetini kurtarmış ve devletin payidar olmasını sağlamıştır. Öyle olmasa idi padişahlık kavgaları baş gösterecek, Anadolu’nun her köşesinde bir bey çıkacak, Osmanlı devleti inkıraza uğrayacak ve millet yok olacaktı. Bu yüzden o hiç kimsenin yapamayacağı ve tahammül edemeyeceği acılara katlanarak memleketin başına gelecek felaketleri bertaraf etmiştir. Nitekim kendisi de bu hususu şöyle ifade eder.

“Eğer böyle yapmasa idim ruhum daima azap içinde kalırdı. Büyük dedem Sultan Osman Han bana demez mi idi ki; ey oğlum Yavuz! Ben bu devleti senin ve kardeşlerinin ihtiraslarına kurban olması için mi tesis ettim? Büyük babam Fatih; ‘Yazıklar olsun sana ve kardeşlerine ki, ben yüz elli senelik bir devletin azim ve kuvvetiyle bin yıldır devam eden Roma İmparatorluğunu kabza-i tasarrufuma aldım, bir çağ kapatıp yeni bir çağ açtım. Siz ise iki günlük saltanat kavgasına kapıldınız da birbirinizle uğraşıp, memleketi inkıraza sürüklediniz. Benim ve ecdadımın ruhunu ıstırap içinde bıraktınız’ diye itap etmez miydi?”2

Endülüs’teki yöneticiler Yavuz Sultan Selim Han’ın yaptığı bu fedakârlığı yapamadıkları için medeniyetin merkezi olan ve Avrupa’ya Üstadlık yapan o muhteşem Endülüs medeniyeti maalesef yıkılmaktan kurtulamadı.

Zulümatlı Günler ve Kardeş Kavgaları

Yavuz Sultan Selim Han’ın Baş Veziri Sinan Paşa bir gün Yavuz Sultan Selim Han’ın huzuruna gelerek şöyle der:

“Padişahım size çok korkunç ve acı bir haber vereceğim.”

Yavuz Selim:

“Nedir o korkunç haber Sinan Paşa?”

Sinan Paşa:

“Efendim Malkoçzade Ali Bey’in yeğeni Hasan Bey, kardeşin Ahmet Han’ın ordusu ile Bursa’ya doğru hareket ettiğini söylüyor.”

Yavuz Selim bu haber karşısında çok müteessir olur ve kendi kendine “Eyvah kanlı günler yaklaşıyor.” diye söylenir. Daha sonra Malkoç-Zade Hasan Bey’in nerede olduğunu sorar. Sinan Paşa onun buraya geldiğini ve kendisiyle görüşmek istediğini söyler. Yavuz, Hasan Bey’in huzura getirilmesini emreder ve yine kendi kendine:

“Bu elim hadisenin vuku bulmaması için olanca gücümle çalıştığım hâlde kardeşim ordusu ile üzerime geliyor. Bu aziz vatanın üstünde korkunç fırtınalar esiyor. Artık kim bilir müstakbel ne gibi facialara hazırlanıyor. Kim bilir zavallı vatan daha ne kadar kanlı sahneler görecek. Ne zamana kadar kendi menfaatlerinden başka bir şey düşünmeyen kimselerin elinde oyuncak olacak.”

der ve ellerini kaldırarak şöyle dua eder:

“Ey bütün mevcudatın ezelî ve ebedî Hâlık’ı! Ey bütün kâinattaki umum ahenk ve nizamın nazımı! Ey sonsuz merhamet sahibi olan Allah’ım! Bu milleti bela ve fitnelerden kurtarmam için benden yardımını esirgeme.”

Az sonra Hasan Bey huzura girer. Yavuz Sultan Selim: “Hasan Bey getirdiğin bu kara haberden inşallah hayırlı neticeler çıkarır ve yaklaşan bu tehlikelere bir çare buluruz. Şimdi sen bu meseleyi etraflıca anlat bakâlım.” der.

Hasan Bey:

“Devletli padişahım, kardeşiniz Ahmet Han Amasya’yı zaptederek kendisini padişah ilan etti. Biz canımızı zor kurtardık ve durumu size haber vermek için buraya geldik. Tellallar hâlkı size karşı isyana ve savaşmaya davet ediyor. Kendi padişahlarının Ahmet Han olduğunu ve Sultan Selim’i tanımadıklarını söylüyorlar. Tahta çıkmak Ahmet Han’ın hakkıdır, Sultan Selim haksız olarak tahta çıkmıştır.” diyorlar.

Yavuz Sultan Selim:

 “Allah’tan korkmayan, kendi keyfinden başka bir şey düşünmeyen kimselere ne diyeyim. Kardeşlerimin padişah olma hevesi ve ihtirası yüzünden vatanın tehlikeye girmemesi için elimden geleni yaptım. Bundan dolayı aylarca ağladım, hâlende ağlıyorum ve hayatımın sonuna kadar da ağlayacağım. Memleketimin huzur ve selameti için buna mecburdum. Şimdi de diğer kardeşim Ahmet Han bana isyan ediyor ve benimle savaşmak için üzerime geliyor.”

Hasan Bey:

“Devletlü Padişahım! Bir kısım insanlar peygamberlerin tebliğini bile kabul etmemiş ve onların nicesini acımasızca katletmişlerdir. Elbette milletin birlik ve beraberliği için çalışan bir padişahın icraatını kabul etmeyen bazı cahil ve menfaatperest kimseler de olacaktır. Bunun için müteessir olmayınız. Hem, başta yeniçeriler olmak üzere hâlkın çoğu zatınıza karşı sadıktırlar.‘Sultanımızın payidar olması için kanımızın son damlasına kadar savaşmayı ve onun uğrunda ölmeyi şeref sayarız’ diyorlar.”

Yavuz Sultan Selim, Hasan Bey’in bu konuşmasından fevkalade mesrur olur, ancak durumun ciddiyetinden dolayı da hemen savaş için hazırlık yapılmasını emreder. Yavuz, Sinan Paşa ile Hasan Bey’in dışarı çıkmasından sonra tekrar ellerini kaldırır ve şöyle dua eder:

“Ey yüceler yücesi Allah’ım! Ey Bütün insanların kalbindeki gizli şeyleri bilen Yezdan’ım! Kalbim ve maksadım elbette sana malumdur. Ben bir yandan Mısır’da Çerkez Beyleri ile öte yandan İran’daki Şah İsmail’in fitnesiyle uğraşırken, şimdi de kardeşim Ahmet Han bana isyan edip savaşa geliyor. Dışarıdakilerin bana olan düşmanlığını anlıyorum. Çünkü onlar benim maksadımı bilmezler. Ya benim kardeşime ne demeli; birbirimizi çok iyi tanıdığımız hâlde neden bana düşman oluyor. Ben isterdim ki kardeşlerim Ahmet ve Korkut ile beraber bu vatanın birliği ve milletin payidar olması için çalışalım. Heyhat! Kardeşlerimin benimle çalışmaları bir yana, onlar benim icraatlarıma engel oldular ve bana düşman kesildiler.”

“Ey kadir-i mutlak! Ey sonsuz merhamet sahibi olan Allah’ım!Nedir bu insanlardaki makam ve şöhret sevdası? Nedir herkesin gözünü bürüyen siyaset ve tama hırsı?”

Kardeş Savaşları

Manisa’da bulunan Korkut, Selim’in bir ordu ile üzerine geldiğini haber alınca Piyale Bey’le beraber kaçmış, daha sonra da yakalanarak idam edilmiştir. Şehzade Korkud yanındaki Piyale Bey’e

“Nizâm-ı âlem için belki vücudumuz feda edilir. Ölümüme yanmam, ama mevtime ağlayacak kimse bile yoktur.”

der. İdam edilmezden evvel müsaade ister, padişaha verilmek üzere manzum bir mektup yazar, iki rekât namaz kıldıktan sonra idam edilir. Hâlbuki Korkut, Sultan Selim’e ilk biat edenlerden olmuş ve sadakatle hizmet edeceğine dair söz vermişti. Ne yazık ki, tahrik edildi ve saltanat hevesine kapıldı. Böyle âlim ve fazıl bir insanın bu tür işlere nasıl cüret ettiği anlaşılır bir durum değildir.

Hükümet erkânından başta veziriazam Koca Mustafa Paşa olmak üzere, Barbaros Oruç ve Hızır kardeşler ile bazı devlet erkânının destek vermesi ve yeniçeri ocağının büyük zabitlerinin şehzâde Ahmed’i hükümdar yapmak için mektup göndermeleri, onu ümitlendirmişti. Ona, Vatikan’ın verdiği desteğini de unutmamak gerek.

Yavuz Sultan Selim, Şehzâde Ahmed’in üzerine meşhur Malkoç oğlu Bâli Bey’in oğlu Ali Bey kumandasında bir kuvvet yollayınca, Ahmed, Şah İsmail’den yardım istemek üzere iki oğlunu İran’a göndermiş, kendisi de Malatya’ya oradan da Amasya’ya kaçmıştır. Şehzâde Ahmed’in Kasım adındaki oğlu Memluklere iltica etmiş, Murad adındaki diğer oğlu ise bir müddet Şah İsmail’in yanında kalmış, hatta İran’da sancakbeyi derecesinde bir makama getirilmiştir. Bu hizmette iken vefat etmiştir. Şehzade Ahmed’in hükümdar sıfatıyla Anadolu’da faaliyet gösterdiğine dair Topkapı Sarayı arşivinde birçok vesika vardır.

14 Nisan 1513 yılında Şehzade Ahmed ile Yavuz Selim arasında yapılan savaşta, Ahmed, Yavuz Selim’in ordusunu hezimete uğratmış ve yaklaşık yedi bin kişiyi öldürmüştür. Daha sonraki savaşta mağlup olan Ahmed idam edilmiştir.1

Şehzade Ahmet’in Yüzüğü

Yavuz Sultan Selim Han’a karşı savaşan Ahmet Han mağlup olmuş ve idam edilmişti. Ahmet Han idam edilirken, Yavuz Sultan Selim’e karşı haksızlık yaptığını ve bu meselede onun haklı olduğunu vicdanen kabul etmiş olacak ki,

“Benim bu yüzüğüm, Yavuz Sultan Selim’e son yâdigârım olsun ve beni hatırlasın.”

diyerek, Rumeli’nin bir yılık vergisine denk geldiği rivayet edilen parmağındaki yüzüğü bir yâdigâr olarak kabul etmesi ricasıyla ona hediye etmiştir.

Nitekim Yavuz Selim zaman zaman o yüzüğe bakarak şöyle derdi:

“Ben o yüzüğe bakarak geçmiş zamanın hadisatını hatırlıyorum ve bundan da kalbim sızlıyor. Kardeşlerim ve yeğenlerimin mezarlarından çıkarak üzerime geldiklerini, ‘Bize niçin kıydın’ diye huzur-u ilahiyeye şikâyetçi olduklarını hayal ediyorum. Gecelerim müthiş ıstıraplar ve kabuslar içinde geçiyor. Gözüme bir iki saat uyku geçtiği zaman bile, rüyamda kanlar içinde yüzüyor ve ifritlerle pençeleşiyorum. Ah! Keşke mümkün olsaydı da bin bir türlü felaketlerin ve acıların, tahammülsüz ıstıraplar altında inleyen zavallı kalbimi açarak onlara gösterebilseydim. O zaman herkes anlardı ki Selim, kardeşlerinin ölümünden dolayı hissi ve vicdanıyla daima mücadele hâlindedir. Hayalen onlara hitap ederek şöyle diyorum:

‘Ey aziz kardeşlerim Ahmet ve Korkut! Niçin bana ıstırap veriyorsunuz? Niçin bana dargınsınız? Ben de kendime dargınım. Lakin ne yapayım beni siz mecbur bıraktınız. Sizi, vatanımı kurtarmak ve milletimi yaşatmak için öldürtmeye mecbur kaldım. Eğer böyle olmasaydı vatan elden gidecek, anarşi ve fitne baş gösterecekti.’”2

Bu hadisat Sultan Abdülhamit Han’ın şu sözünün ne kadar isabetli olduğunu da ortaya koymaktadır:

“Devlet; şefkat ve merhamet ile değil, hikmet ve maslahat ile idare edilir.”

Yavuz, idam ettirdiği iki ağabeyi ile on yeğeninin servetlerini hazineye almamış, onların tamamını müteveffaların zevcelerine, kızlarına, analarına, yani kanuni mirasçılarına vermiş, üstelik bunların hepsine maaş bağlatmıştır. Sultan Korkut’un iki kızı hakkında pek lütufkâr davranmıştır. Sultan Ahmed’in pek büyük olan servetini, son kuruşuna kadar hayatta bulunan yaşlı anası Bülbül Hatun’a vermiş, oğlunun şanına layık hayır eserleri yaptırmasını da tavsiye eylemiştir.3 Bütün bunlardan da anlaşıldığı gibi Yavuz, vatanın bekası, milletin selameti, birlik ve dirliği ve yüksek menfaatleri adına yapmıştır.

Yavuz Selim, Korkut Han’ın en sadık adamlarından biri olan Piyale Bey’e: “Seni, çok az insana nasip olan büyük sadakatinden dolayı affediyorum.” deyip vezirlik teklif edince, Piyale Bey yine büyük sadakat örneği gösterir ve Yavuz Sultan Selim’e: “Sultanım bundan sonra benim vazifem Şehzade Korkut’un türbedarı olmaktır.” der ve onun teklifini kabul etmez.

Yavuz ile Hocası Hilmi Efendinin Mükâlemesi

Bir gün Yavuz Sultan Selim’in hocası Hilmi Efendi içeri girer. Biraz sohbetten sonra Yavuz Sultan Selim, her gün bin bir türlü dert ve ıstırap içerisinde yuvarlandığını, ama Cenab-ı Hakk’ın her zaman sabır ve tahammül ihsan ettiğini söyler.

Hilmi Efendi:

“Sultan’ım! Sabrın sonu selamettir. Bu bakımdan, ‘Sabır, bütün sıkıntıların anahtarıdır.’ hadisini her zaman hatırında tut. Sabır ve metanetle yalnız kendi şahsını değil, milletin ve memleketin de selametini temin edersin. Sen artık şehzade Selim değil, bir padişahsın ve ulu’l- emirsin. Ömrümün son deminde senin bu makamda oturduğunu görmemden dolayı, milletin ve memleketin geleceğinden emin olarak dar-ı ahirete ve Allah’ın huzuruna sürur ve emniyetle gideceğime inanıyorum.”

Hocasının bu sözlerinden fevkalade memnun olan Selim, tebessümle şöyle der;

“Bana büyük bir hüsnüteveccüh gösteriyorsunuz. Ancak benim gayem taç ve taht sevdası değildir. Bu makama da ancak sizin duanız, himmetiniz ve irşadınız ile nail oldum.”

Hilmi Efendi:

“Ben sana yalnız hakikatleri anlattım. Memleketin kardeşlerinin elinde kalması hâlinde vatanın inkırazına ve milletin izmihlaline sebep olacaktır, dedim. Sen de Allah’ın ihsan ettiği zekân ve metanetin, hüsn-ü niyet ve dirayetinle bu milleti dağılma tehlikesinden kurtarmaya biiznillah vesile oldun. Kendi gayretlerinle bu makama yükseldin. Bu şeref sana aittir. Bundan dolayı bana yalnız iftihar ve şükretmek düşer, o da bana yeter.” der.

Yavuz:

“Muhterem Efendim büyük tehlike hâlâ devam ediyor.”

Hilmi Efendi:

“Nedir o büyük tehlike?”

Yavuz Selim:

“Anadolu’da günden güne artan Şii’lik tehlikesi İstanbul ve Edirne’ye kadar yaklaşıyor ve Şah İsmail bunun için büyük gayret sarf ediyor.”

Hilmi Efendi:

“O mesele seni ıstırap içinde bırakmasın, hakiki bir cerayan-ı fikrin önüne hiçbir şey set çekemez. Hak ve hakikate istinat eden bir binayı, cahil ve müfsitlerin teşebbüsü yıkamaz. Zira sen hak ve hakikat uğrunda çalışıyorsun. Hiç şüphe yok ki, Allah’ın inayet ve yardımı seninle beraberdir.”

“Şah İsmail ise kendi şahsi ihtirası ve ikbali için Ehl-i sünnet Mezhebini ortadan kaldırmak üzere hayali ve batıl mezhepleri yaymaya çalışıyor. Şu ezeli bir kanundur ki, hak ve hakikat ilim ve cehalet her zaman mücadele etmiştir ve edecektir. Lakin hak ve hakikat her zaman galip gelmiştir. Batıl ve cehalet her zaman mağlup olup mahkûm kalacaktır. Sen; Ehl-i sünneti muhafaza ettikçe, hak ve hakikatten ve insaniyetten ayrılmadıkça her zaman galip geleceksin. Şah İsmail akla hayale gelmeyen fitnelere başvursa bile mutlaka mağlup olacaktır. Zira, hak üzerine hiçbir şey galip gelemez ve onu mağlup edemez. Şunu da derim ki, muvaffakiyet ve fütuhatın, neşeni artırıp da seni gururlandırmasın. Padişahlığın azamet ve haşmetinden gururlanarak keyfine ve iradene göre hareket etmeyesin. Hiçbir zaman unutma ki, sen ancak pek mahdut bir memleketin ve ailenin hâkimisin. Âlemdeki umumi intizam ve nizamın nazımı Cenab-ı Allah’tır. O, senin ve milletinin, yerlerin, göklerin, bağların, deryaların ve on sekiz bin âlemin hâkimi ve nâzımıdır. Hiçbir zaman doğruluktan ayrılma ve kimseye haksızlık yapma.”4

Yavuz Sultan Selim:

“Aziz ve muhterem hocam, Cenab-ı Hak şahittir ki, şu ana kadar kendi ikbal ve saadetim için hiçbir kimseye fenalık etmedim.” der.

Yine bir gün Sultan Selim Hocası Hilmi Efendiyle sohbet ettiği bir sırada Vezir-i Azam Sinan Paşa içeri girer, tazim ve hürmetten sonra kapalı bir zarfı Sultan’a takdim eder.

Padişah: “Nedir bu Sinan Paşa! Nereden ve kimden geliyor?” diye sorar.

Sinan Paşa’nın: “Devletlu Padişahım, Malkoç-zade Hasan Bey’den, Ankara’dan geliyor.” demesi üzerine Yavuz, hemen zarfı açar ve sessizce okumaya başlar. Çehresinde gazap ve şiddet alametleri belirir. Hocası Hilmi Efendi; “Hayırdır inşallah Sultanım; elinden yavrusu alınan bir aslan gibi birden celal ve gazaplandın.” diye sorduğunda;

Sultan Selim:

“Muhterem Hocam! Takdir edersiniz ki bir padişahın milletine olan muhabbeti bir aslanın yavrusuna olan ilgisinden daha fazladır. Milleti izmihlale sürüklenmek istenen bir padişahın şiddet ve öfkesi de yavrusu elinden alınan bir aslanınkinden elbette daha şiddetlidir.”

dedikten sonra mektubu okuması için hocasına uzatır. Hilmi Efendi tebessüm ederek; “Osmanlı Padişahı Sultan Selim’e yazılan bir mektubu hoca Hilmi Efendi’nin okumaya hakkı var mıdır?” diye engin tevazuunu dile getirince, Sultan Selim Han: “Padişah hocasının elbette ki hakkı vardır.” der. Bunun üzerine Hilmi Efendi mektubu okumaya başlar. Şah İsmail’in adamlarının Ankara civarına kadar sokulup binlerce insanı kendi şahları tarafına çevirdiklerini, milletin din ve mezhebini bile değiştirmeye yönelik ifsat faaliyetlerde bulunduklarını okuyan Hilmi Efendi bu durumun yalnız Osmanlı hanedanı için değil, bütün âlem-i İslam için de dehşetli bir tehlike olduğunun idrakinde olarak padişaha şöyle der:

“Sultanım! Gazap etmeye elbette ki hakkın var. Lakin bu öfkeniz ve şiddetiniz itidal ve sükûnetinizi kaybettirecek dereceye varmasın.”

tavsiyesinde bulunur. Zaten Yavuz, bu gibi mühim meselelerde hocaları ile sürekli istişare eder ve onların görüşlerini aldıktan sonra karar verirdi. İşte İran seferi öncesi hocası ile bu meseleyi istişare etmesi de bu özelliğinin bir delilidir.

Mehmed Kırkıncı

Dipnotlar:

1 Yavuz Sultan Selim’in iç mücadeleri hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. Ali,Künhülahbar, v. 204a-21b.
2 Kenan Yusuf, Yavuz Sultan Selim ve İttihad-ı İslam Siyaseti Mithat Paşa Sanayi Mektebi (Selanik).
3 M.Ç.Uluçay, V. Türk Tarih Kongresi Zabıtları, 428.
4 Kenan Yusuf, Yavuz Sultan Selim ve İttihad-ı İslam Siyaseti Mithat Paşa Sanayi Mektebi (Selanik).

* Yavuz Sultan Selim’in bu ve benzeri hususiyetleri hakkında bilgi edinmek için bk. Muhyi Çelebi, Selim-Name, İzzet Koyunoğlu Kitaplığı, Konya, Nr. 13335.