Muhakemat Risalesi

Birinci Makale (Unsur’u-l Hakikat)

Birinci Mukaddeme: Kur’ân’ın esas maksatları sayılmakta ve bu maksatlardan ayrı olan ay, güneş, yıldızlar gibi kâinatla alâkalı bahislerin, Kur’ân’da ne gibi gayelerle zikredildiği anlatılmaktadır.
 

İkinci Mukaddeme: İnsanların maddî bilgilerinde telâhuk-u efkâr ve tedricî tecrübe­ler sayesinde bir meylü’t-terakki olduğu izah edilmekte; aynca maddî ilimlerle manevî ilimler arasındaki fark ortaya konmaktadır.


Üçüncü Mukaddeme: 
İsrailiyat ve Yunan felsefesinin bir kısmının, bazı İslâmî ilim­lerin içine nasıl girdiği ve din süsüyle görünerek fikirleri nasıl ihtilale verdiği gayet ma­nidar bir şekilde tahlil edilmiştir.


D
ördüncü Mukaddeme: Şöhretin insanın malı olmayan şeyi insana nasıl mal ettiği; bu yüzden de ne gibi hurâfât kapıları açıldığı etraflıca izah edilmektedir.


Be
şinci Mukaddeme: Mecaz ve teşbihlerin zamanla hakikate inkılap edip hurâfâta nasıl kapı açtığı ve bunun sebepleri beyan edilmektedir.


Alt
ıncı Mukaddeme: Tefsirde zikredilen her bir meselenin ve malûmatın tefsirden ol­ması lâzım gelmediği; bir tefsir kitabında tefsir veya âyetin asıl mânâsından başka, sair fenlere ait bazı meselelerin de olabileceği, o fenlere ait malûmatın yanlış olmasının, âyetin veya tefsirin yanlışlığına delil sayılamayacağı izah edilmektedir.


Yedinci Mukaddeme: 
İnsanların muzır seciyelerinden olan tezayüd, mücazefe ve mü­balağa meyilleri ve bu meyillerin ne gibi zararlara sebep olduğu beyan edilmektedir.


Sekizinci Mukaddeme: 
Müellifin ifadesiyle “Her kemâli mahveden ye’si Öldürmek ve her saadetin mâyesi olan ümidi canlandırmak” için yazılmıştır. Mazinin insanları ile hâl ve istikbalin insanlarının mukayesesi yapılmaktadır.


Dokuzuncu Mukaddeme: 
Hilkat-ı âlemde maksud-u bizzat ve galib-i mutlak yalnız hüsün, hayır, hak ve kemâl olduğu; şer ve kubh ve batılın ise tebeiyye ve mağlube oldukları, hakka galip gelseler bile muvakkat olduğu anlatılmaktadır.


Onuncu Mukaddeme: 
Mütekellimin, söylediği sözünde muaheze edilip edilemeyece­ği noktaların neler olduğu anlatılmaktadır.


On Birinci Mukaddeme: 
Tek bir kelâmda ve sözde birden fazla hükümler olabileceği misallerle anlatılmaktadır.


On 
İkinci Mukaddeme: Zahirperestleri aldatan noktalarla mübalağalı netice veren sebepler üzerinde durulmuş; aynca mübalağa meylinin ne gibi gariplikleri netice verdiği izah edilmiştir.


B
İRİNCİ MESELE: Küre-i arzın yuvarlak olduğunu ispata dairdir. Bu meselede sü­kuti icma olduğu bildirilmekte ve bazı muhakkikinin eser ve sözlerine havaleler yapıl­maktadır.


İKİNCİ MESELE: 
“Arz, öküz ile balık üzerindedir” şeklinde rivayet edilen hadisin tahkiki yapılmakta ve tazammun ettiği mânâlar manidar bir şekilde anlatılmaktadır.


ÜÇÜNCÜ 
MESELE: Kaf Dağı hakkındadır. Bu güne kadar bu hususta ileri sürülen görüşlerin tenkit ve tahkiki yapılmaktadır.


D
ÖRDÜNCÜ MESELE: Zülkarneyn ve Seddi, Ye’cüc-Mecüc ve Seddin harabiyeti hususları üzerinde durulmaktadır.


BE
ŞİNCİ MESELE: Cehennemin yerinin nerede olduğuna dairdir.

ALTINCI MESELE: Kur’ân’ın irşad mesleğinin ne gibi hususiyetler taşıdığı, ehl-i tefsire bu bakımdan düşen vazifelerin neler olduğu beyan edilmektedir.

YEDİNCİ MESELE: Sadece âyeti kerimelerin zahirine bakarak menfî şekilde hüküm veren inkarcıların iddialarının doğru olmadığına dair izahlar vardır.

SEKİZİNCİ MESELE: Ehl-i zahiri, ulûm-u âdiyede bile tereddüde sevkeden husus­lar anlatılmaktadır.

 

İkinci Makale (Unsur’u-l Belagat)


B
İRİNCİ MESELE: Arap olmayanların, Arapçanın belâgatıyla meşgul olmaya başlamalarıyla zevk-i belagatı, fikrin mecra-yı tabiîsi olan nazm-ı maânîden nazm-ı lâfza na­sıl çevirdikleri anlatılıyor.


Tenbih: 
Lâfız, üslûp, teşbih, hayal ve kafiye gibi unsurların kelâm içinde ne kadar yer alması lâzım geldiği anlatılıyor.


İKİNCİ MESELE: 
Kelâmın canlılık ve hareket kazanmasının nasıl mümkün olacağı anlatılıyor.


ÜÇÜNCÜ
 MESELE: Bir mânâyı herkesin kendi sanat ve mesleğine uygun üslûplarla ifade etmesinin sırrı izah ediliyor.


D
ÖRDÜNCÜ MESELE: Bir kelâmı meydana getiren harf ve kelimelerin, o kelâmın umumî maksadına müteveccih olup yardım etmesi için nasıl tanzim edilmesi gerektiği anlatılıyor.


BE
ŞİNCİ MESELE: Kelâmın müstetbeatındaki telmihlerin ve üslûbundaki işaretlerin insanın duygularını nasıl ihtizaza getirip coşturduğu anlatılıyor.


ALTINCI MESELE: 
Bu meselede, bir memurun hükümet işinde kendi kabiliyetine göre bir vazife alması gibi kelâmın meyvedar olması için kelâm içinde manâların nasıl tanzim edilmesi gerektiği anlatılıyor.


YED
İNCİ MESELE: Bu meselede, Beyan’ın felsefesinin ne olduğu ve bunun belaga­ta olan büyük tesiri anlatılıyor.


SEK
İZİNCİ MESELE: Bu meselede, Beyan ilmindeki manâların tesiriyle bir tek kelimenin nasıl müteaddid mânâlar ifade ettiği anlatılıyor.


DOKUZUNCU MESELE: 
Bu meselede, kelâmı en yüksek derece-i belagata çıkaran dört husus gayet ilmî ve yüksek bir ifade ile izah ediliyor.


ONUNCU MESELE: 
Bu meselede, bir kelâmın selîs ve akıcı olması için hangi husu­siyetlere sahip olması lâzım geldiği anlatılıyor.


ON B
İRİNCİ MESELE: Bu meselede, kelâmın dörtbaşı mâmur ve hiçbir itiraza mahal kalmayacak şekilde selâmetli ve sıhhatli olması için dikkat edilmesi icab eden hususlar anlatılıyor.


ON 
İKİNCİ MESELE: Kelâmın tam kıvamında ve mutedil olması için, kelâmın ka­yıtlarına nasıl bir nizam vermek icap ettiği anlatılıyor. Sonra, üslûpların çeşitleri, husu­siyetleri ve kullanılacağı yerler izah ediliyor. Bir Hatime ve İşaret’le belagatın çok mü­him iki noktasına işaret ediliyor. Tenbih’te de bir şeyin âlimi olmakla, sanatkarı olmak arasındaki ince fark anlatılıyor.

 

Üçüncü Makale (Unsur’u-l Akide)


İşaret: 
Kelime-i şehadetin iki kelâmının birbirinin doğruluğuna nasıl şehadet ettiği an­latılıyor.


Mukaddeme: 
Kur’ân’ın esas maksadı dörttür: Sâni-i vahidin ispatı, nübüvvet, haşr-i cismânî ve adalet.


B
İRİNCİ MAKSAT (Eşhedü En Lâilâhe İllallah): Delâil-i Sâni beyanındadır.


MUKADDEME 
(İkinci Maksat: Ve Eşhedü Enne Muhammeden Resûlüllah)

Birinci Maksat: Cenâb-ı Hakkın vücud ve vahdetini ispat eden delillerin kâinattaki zerrelerden kat kat fazla olduğu halde neden herkesin aklıyla göremediği hususu izah ediliyor.


İ
şaret: Nokta-i istinat ve nokta-i istimdadın Sâniin vücud ve vahdetini ispat vecihleri beyan ediliyor.


Tenbih: 
Mârifetullaha ulaşmanın yolları sayılıyor. Bilhassa mirac-ı Kur’ânî yolu üze­rinde durulup bunun iki nevi olan delil-i inayet ve delil-i ihtira’ anlatılıyor.


Vehim ve Tenbih: 
Tabiat, kavanin ve kuvanın mahiyetleri anlatılıyor.


Vehim ve Tenbih: 
Burada, tabîiyyûnun, Mu’tezile’nin, felsefecilerin ve Mecûsîler’in Cenâb-ı Hak hakkında İslâm akaidine muhalif olan batıl itikatlara niçin saptıkları bildi­riliyor.


İşaret: 
Delil-i ihtira’ hakkında akla gelebilecek bazı vehimleri izale edici izahlar yapı­lıyor ve cevaplar veriliyor.


İşaret: 
Mutasavvifîn’in mesleğiyle Maddiyûn’un mesleğinin mukayesesi yapılıyor.


İKİNCİ MAKSAT


Mukaddeme: 
Kelime-i şahadetin iki rüknünden biri olan Hazret-i Muhammed’in (a.s.m) Cenâb-ı Hakkın vücud ve vahdetine delil oluşu anlatılıyor. Bunun için evvelâ Resûl-i Ekremin (a.s.m.) doğruluğu, nübüvvet-i mutlakanın zarureti ispat ediliyor.


İşaret: 
Burada, burhanın suğrası olan nübüvvet-i mutlakanın insanlık için neden zarurî olduğu izah ve isbat ediliyor.


İşaret ve İrşad: 
Burada da, burhanın kübrası olan nübüvvet-i Muhammed’in (s.a.v.) sıdkının isbatı yapılıyor.


MUKADDEME: 
Resûl-i Ekremin (s.a.v.) doğruluğuna ve Peygamber oluşuna delil olan bazı hususların beş “meslek” halinde ispat olunacağı beyan edilmektedir.


Birinci Meslek: 
Resûl-i Ekremin (a.s.m.) güzel ahlâk ve seciyelerinin Onun nübüvve­tine nasıl delil olduğu izah ediliyor.


İkinci Meslek: 
Mazinin, yani Asr-ı Saadetten evvelki zamanın Resûl-i Ekremin (a.s.m.) sıdk-ı nübüvvetine nasıl delil olduğu anlatılmaktadır.


Üçüncü Meslek: 
Hâlin, yani Asr-ı Saadetteki icraatının nübüvvetinin hakkaniyetine nasıl delil olduğu anlatılmaktadır.


D
ördüncü Meslek: Burada da, istikbalin Resûl-i Ekremin (a.s.m.) doğruluk ve hak­lılığına nasıl delil olduğu izah edilmektedir.


Hatime: 
İslâm düşmanlarının Kur’ân-ı Kerim hakkında yaydıkları üç itiraza fevkalâde muknî cevaplar verilmektedir.


Be
şinci Meslek: Resûlullahın (a.s.m.) mu’cizeleri hakkında mühim bir ölçü zikredi­lerek bu ölçü dahilinde altı nevi mu’cize sıralanmaktadır.


Tenbih: 
Şakk-ı Kamer mu’cizesine yöneltilen bir itiraza cevap verilmektedir.


ÜÇÜNCÜ MAKSAT: 
Kur’ân’ın dört maksadından haşr-i cismaniye dairdir.


Mukaddeme: 
Haşr-i cismanî hakkındaki deliller on bir madde halinde hülâsa edil­mektedir.

Kaynak:SorularlaRisale

www.NurNet.org

Sende yorum yazabilirsin

%d blogcu bunu beğendi: