Dede Korkut hikayelerinden

Salur Kazan Esir Olup, Oğlu Uruz’un destanı

Tırabuzan tekürü Han kazan’a bir şahin gönderir. Kazan şahinci başına yarın sabah ava çıkalım, der. Şahin bir grup kazdan alamaz, Toman kalesine gider. Kazan şahinin peşine düşer, giderken gözünu uyku bürür, bir kale gördü ama,  beylerine” gelin yatalım” dedi. Toman kalesinin tekürü bir bölük atlının gelip uyuduğunu söyledi. Ve onların  Oğuz erenlerinden olduğunu anladı, tekür onlara saldırdı, yirmi beş bey şehid oldu. Kazanı uykudayken yakalayıp urganla sardılar. Kazan arabada uyanır. Bütün urganları koparır. Kazan’ı kalede bir kuyuya  bıraktı, bir değirmen taşı ile kapadılar.

Tekür’ün karısı Kazan’ı görmek ister. Ne yaptığını, ne yiyip içtiğini sorar. Kazan Bey ölülerin yemeklerini ellerinden aldığını, atlarına bindiğini söyler. Karı, “Yedi yaşında  bir kızcağızının öldüğünü ona binmemesini rica eder. Kazan onun kıymetli birini olduğunu devamlı onun yorgasına, atına  bindiğini söyler. Kadın bunları duyunca Tekür’e gider, Kazan’ın ölülerin yemeğini yediğini söyler. Onun kuyudan çıkarılmasını rica eder.

Tekür, Kazan’ın kuyudan çıkarmak için bazı şartlar öne sürer.” Bizi övsün , Oğuz’u yersin , ondan sonra şart eylesinl bizim memleketimize  düşmanlığa gelmesin” Kazan onlara cevap verir.

Muhammedin dini aşkına kılıç vurdum

Ak meydanda yumru başı top  gibi kestim

O zaman bile erim beyim diye övünmedim

Övünen erenleri  hoş görmedim

Eline geçmiş iken bre kafir öldür beni 

Kara kılıcını çal boynuma kes başımı

Kılıcından sapacağım yok

Kendi aslımı kendi kökümü yermem yok.

….

Oğuz erenleri dururken seni övmem  yok, dedi

…

Akça kale Sürmelide at oynattım

At ile Karun eline baskın yaptım

Ak Hisar kalesinin burcunu yıktım

Ak akçe getirdiler bakırdır dedim

Kızıl altın getirdiler bakırdır dedim

Ela gözlü kızını gelinini getirdiler  aldanmadım

Klisesini yıktım mescit yaptım

Altını gümüşünü yağmalattım

O zaman bile erim diye ben övünmedim

Övünenleri hoş görmedim

Eline geçmiş iken bre kafir öldür beni yitir beni

Kendi aslımı kendi kökümü yermem yok

Seni övmem yok , dedi.

..

İt gibi güv güv eden çerkez hırslı

Küçücük domuz şölenli

Bir torba saman döşekli

Yarım kerpiç yastıklı

Yontma ağaç Tanrılı

Köpeğim kafir

Oğuz’u görür iken seni övmem yok

Kazan böyle yiğitce tavır alınca onu domuz damına hapse attılar.

Kazan’ın Uruz babasını bilmez, Bayındır Han sanar. Birisi ona “Baban diridir Toman kalesinde esirdir” dedi..

Uruz gider annesine çıkışır, anne “Oğul baban sağdır, amma söylemeğe korkardım, kagire  varırsın, kendini vurursun helak olursun, onun için sana söylemiyordum canım oğul“

Babasının esir olduğu kaleye gider. Oğuzlarla bir kliseye girdiler, buldukları kafiri öldürdüler. Ağız açtırmadılar. Malını yağmaladılar, askerin üzerine geldiler kondular. Sığırtmaçları gider teküre haber verir, klisenin alındığını ifade etti.

Kafirler uyuşmak isterler. Oğuz erenleri alay alay geldiler, Beyrek at teper, Düzen oğlu Alp Rüstem gelir meydana girer.

Uruz meydana çıktı şefkat damarları kaynadı. Kara süzma gözleri  kan yaş doldu, attan yere indi, babasının elini öptü.  Oğuz’un yiğitleri kaldırdı. Derelerde tepelerde kafire kırgın girdi. Kaleyi aldılar , klisesini yıkıp mescid yaptılar. Dedem Korkut geldi kopuz çaldı, gazi erenlerin başına ne geldiğini söyledi.

Hikmetle bağlar dua eder.

Hani övündüğümüz bey erenler

Dünya benim diyenler

 Ecel aldı yer gizledi

Fani dünya kime kaldı

Gelimli gidimli dünya

Sonucu ölümlü dünya

Ölüm vakti geldiğinde arı imandan ayırmasın

Kadir seni namerde muhtaç etmesin

Beş kelime dua kıldık, kabul olsun

Amin amin diyenlerTanrı’nın yüzünü görsün

Günahımızı

Adı güzel Muhammed Mustafa hürmetine bağışlasın hanım hey !…228

Şahıslar

Bu epizodun önemli şahsı Kazan Bey’dir.  Kahraman ve mitik bir karakterdir. Türk milletinin eğilmez ve bozulmaz kişiliğinin emmuzecidir. Hain kafirler tekürün adamları onu bir gaflet uyku anında onu yakalayıp eser ederler. Uyku islam itikadında nimmevt yani yarı  ölümdür, Oğuz’un bahadır kimliği uykuya iyi bakmaz, uyku yersiz anda hep felaket getirir. “Kazan’ı küçücük ölüm tuttu, uyudu “ Kazan tekürün kendilerini öğmesi Oğuz’u yermesini ister,  o bunu karakterine uygun bulmaz. Şiirli söyleşilerinde, ölümü ister ama milletini aslını hicvetmeye yanaşmaz. “Kendi aslımı kendi kökümü yermem yok” der. Yine “Oğuz erenleri dururken seni övmem yok” der. Ölüme bile razıdır. “eline geçmiş iken bre kafir öldür beni yitir beni “

Bu bölümde fantastik olan Kazan‘ın ölülere gelen yemekleri yemesi ve onların atlarına binmesidir. Bu gelenek nerden gelmektedir. Araştırılması gerekir.

Diğer karakter Kazan’ın oğlu Uruz’dur. Babasının ölümünü çok sonra farkeder, onu kurtarmaya azmeder.  Sonunda baba oğul birbirlerini farkederler, Uruz babasını kurtarır.

Epizod’un bir şahsı Tekir’dür, tam bir kafir kişiliktir. 

Dede Korkut’ta hikayede kısa bir rol oynar dua eder.

Bölümün üç vakası vardır, Kazan’ın uyuması ve esir alınması, esirlik maceraları, Uruz’un vakası babasının varlığını hissedip onu kurtarması, tekürün yaptıkları da bir ayrı vaka halkasıdır.

Yapı olarak birbirine benzeyen plotlar vardır. Esaret ve kurtuluş plotu yaygındır, çocukların büyüyüp aileyi kurtarma plotu yaygındır.

Dede Korkut hikayeleri asil bir yaşamdır, kötülüğe karşı uyanık insanlardır. Karakterlidirler, ama ne yazık ki bu karakter menfaatler ve hırsların mahsülü olmuş bu seciye yerini menfaate terketmiştir. Yapıda “Adı güzel Muhammed” imajı önemli bir cümledir. Dede Korkut hikayelerinde vazgeçilmez bir ifadedir, günah ve af konusu da Peygamberimiz ile bağlantılı anlatılır Günahlar adı güzel Muhammed hürmetine bağışlanır.

Prof. Dr. Himmet Uç