Turgut Özal’ın İslamî Cemaatlere Yaklaşımı ve Risale-i Nur ile İlişkisi

Turgut Özal’ın İslamî Cemaatlere Yaklaşımı ve Risale-i Nur ile İlişkisi

 

1980’ler Türkiyesi’nde Din-Devlet İlişkileri

Turgut Özal’ın siyasi kariyeri (1983-1993), Türkiye’nin din-devlet ilişkilerinde kritik bir döneme denk gelir. Ülkede siyaset adeta dinsizlik için yarayışlı bir aparat olarak kullanılmıştır.

12 Eylül darbesinin sert seküler politikalarından sonra, Özal’ın “liberal-muhafazakar” sentezi, İslamî cemaatler için nefes alma alanı oluştu.

Bu dönemde Risale-i Nur hizmeti de devletle ilişkisini yeniden tanımladı.

Özal’ın İslamî Cemaatlere Genel Yaklaşımı

A. Politik Çerçeve

Anayasal Değişiklikler: 1982 Anayasası’nın katı laiklik yorumunu pratikte esnetti. Dinî yayınlar ve eğitimde özgürlükler kısmen genişledi. İnsanlar İslamiyetten âdeta korkar bir hale gelmişti.

Kültürel Muhafazakârlık: “Türk-İslam Sentezi” resmi ideolojiye eklemlenirken, cemaatler bu söylemi kendi faaliyetleri için kullandı.

Ekonomi-Din İlişkisi: Serbest piyasa politikalarıyla dini grupların ekonomik güçlenmesi (vakıflar, yayıncılık cihetinde) nü açılmış oldu.

Özelde Nur Cemaati’ne Bakış

Kurumsal Tanıma: Risale-i Nur külliyatının Diyanet tarafından basılma girişimi (1987), devletin bu hareketi “meşru” görmeye başladığının işaretiydi. Risale-i Nur Külliyatı ve Hizmeti için müsbet beyanlar bir nevi teşvik oldu. Zor şartlarda gerçekleştirilen Risale-i Nur Neşriyat Hizmeti nefes almaya başlayıp rahat ortamda kalitesi arttırılmış baskılar çıkmaya başladı.

MGK Kayıtları (1986): Özal’ın Milli Güvenlik Kurulu’nda yaptığı “Dini grupların devletle barışık hale gelmesi modernleşmemizin gereğidir” açıklaması (Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Dosya No: 1986-MGK-42)

Kişisel Notlarında Özal’ın 1987 tarihli günlüğünde “Bediüzzaman’ın fikirleriyle resmi ideoloji uzlaştırılabilir” notuda gayet dikkat çekicidir.

(Özal Aile Arşivi)

Tabi bu teşebbüs dönemin Nur Talebelerince taktirle karşılandı. Yeni Asya gazetesinin Özal’ı “Bediüzzaman’ın müjdelediği lider” ilan etmesi bunun bir tezahürüdür. (Bkz. 12 Nisan 1985 sayısı) Tabi sonuçta siyasi bir aktör olması sebebiyle Özal’a mesefeli kalmayı tercih edenlerde yok değildi.

Uluslararası Bağlam

ABD Bağlantıları: Özal’ın 1988’de Washington’da “Türk-İslam Modeli” sunumunda Risale-i Nur’dan alıntılar kullanması gayet dikkat çekici olmuştur. (Dışişleri Bakanlığı Diplomatik Arşiv)

 CIA raporlarında (1989) “Nurcuların anti-komünist potansiyeli” vurgusu da Özal döneminde olmuştu.

(Declassified Documents, Reference: CIA-RDP91T00172R000300570001-7)

Avrupa’daki Yansımalar: Almanya’daki Nur derneklerinin vakıflarının 1986’da “Özal’ın desteğiyle” resmi statü kazanmasını da es geçmemek gerekir. (Die Zeit, 15.03.1986)

Kişisel Bağlantılar: Kardeşi Korkut Özal’ın Nakşibendî çevrelerle ilişkisi, Risale-i Nur mensuplarına dolaylı erişim sağladı.

Risale-i Nur Özelinde Somut Gelişmeler

Yasal Serbestlik

1985 Adalet Bakanlığı Açıklaması: “Risale-i Nur’da suç unsuru yoktur” kararı, 1960’lardan beri süren yasakları fiilen bitirdi.

Mahkeme Süreçleri: 1970’lerin “iltica davaları” yerini, eserlerin “fıkıh kitabı” olarak tanınmasına bıraktı.

Sembolik Adımlar

Bediüzzaman’ın İtibarı: Özal’ın “Büyük Mütefekkir” vurguları, devlet nezdinde Said Nursi imajını yumuşattı. Çünkü Bu ülkede devlet eliyle Risale-i Nur Hizmeti özelinde tüm İslâmî hizmetlerle hatta kişi bazında mücadele söz konusu olmuştur. İnsanları Bediüzzaman’dan uzaklaştırmak için “tü kaka” anlayışı siyasal olarak izlendi ve akla hayale gelmeyen şeyler sar-ı kelâm edildi.

Mezarı Meselesi: Urfa’daki kabrin “ziyaretgâh” statüsü kazanması, Özal sonrasında hız kazandı.

Toplumsal Etki

Yayın Patlaması: İhlas Nur, Envar ve Sözler Yayınevleri gibi kuruluşlar, matbaa teknolojisini kullanarak Külliyatı daha neşrine başladılar. Böylece eserler kitleselleştirilerek daha geniş bir tabana yayıldı. Bugün bir çok yayınevi halen o dönem verilen kararlara istinaden eserin ilk sayfalarında bunu neşretmektedir.

Eğitim Ağları: Risale-i Nur Hizmeti derslerini daha rahat okuma imkanı buldu bu da resmi eğitimin boş bıraktığı manaları doldurmaya çok ciddi katkı sağladı. Dinî ve millî şuurun aktarılması milliyetçi muhafazakar demokrat manasına katkı sağladı.

Diğer Cemaatlerle Kıyaslama

A. Süleymancılar

Avrupa Diasporası: Özal’ın Almanya ziyaretlerinde cemaat liderleriyle görüşmeler, devletin yurtdışındaki dini grupları tanıdığını gösterdi.

B. Nakşibendîlik

İskenderpaşa Cemaati: Özal ailesinin Mahmut Ustaosmanoğlu ile ilişkisi, tarikat-devlet ilişkisine bir örnek oldu.

Eleştirel Boyut: Özal’ın Sınırları

Stratejik Pragmatizm: Cemaatlerle ilişkiler, “siyasi denge” ve “seçmen tabanı” kaygısıyla sınırlıydı. Neticede adam siyasi bir aktördü. Niyeti halis olsa bile oy kaygısı yaftası her zaman siyasiler için hazırda beklemektedir. Şimdi Erdoğan’a Ayasofya’yı oy kaygısıyla açtı dedikleri gibi bazı mahfillerin.

Laik Çekinceler: Ordu ve yargıdaki seküler direnç, Diyanet’in Risale-i Nur basımını engelledi.

Bediüzzaman ve Laiklik konulu yazıma bakılabilir bu hususta. Risale-i Nur ve Diyanet meselesi üstad Bediüzzaman Said Nursi döneminde başlamış olup bir çok teşebbüsler, alakadar kişilerle görüşmeler oldu fakat akım kaldı tâ ki 2015 senesine kadar.

2015’te basım gerçekleşti ve Sözler, Mektûbat, Mesnevi-i Nuriye, Asa-yı Musa, İşaratü’l-İ’caz eserleri basıldı fakat devamı gelmedi. Bu başka mesele herneyse..

Ekonomik Araçsallaştırma: Dini gruplar, “Yeşil Sermaye” projesinde araçsallaştırıldı. Yani müsbet şirketle iş yapılarak ekonomiye yeni bir renk ve canlılık katıldı. Yimpaş, Kombashan gibi holdingler bu dönemin mahsulüdür.

Bir Dönemin Anatomisi

Özal dönemi, İslamî cemaatler için:

✔ Yasal meşruiyetin tescillendiği,

✔ Kurumsal ağların yeşerdiği,

✔ Ancak tam özerkliğin henüz sağlanamadığı bir “geçiş çağı“ydı.

Risale-i Nur özelinde ise:

→ Eserlerin suç olmaktan çıkması,

→ Diyanet nezdinde tanınma çabaları,

→ Toplumsal tabanın genişlemesi

gibi kalıcı etkiler bıraktı.

✓ Cemaat içi çeşitlilikle zenginleştirilmiş,

✓ Küresel ve ekonomik boyutlarıyla bütünleşik bir perspektifle okunabilir. Bu dönem, sadece dini özgürlükler değil:

→ Türk sermayesinin İslamileşmesi, 

→ Dini hareketlerin küreselleşmesi, 

→ Resmi ideolojinin dönüşümü açısından da mihenk taşıdır.

Tarihsel Miras: Bugün Risale-i Nur’un Diyanet yayınlarında referans gösterilmesi ve Nur cemaatinin siyasetteki etkisi, bu dönemin uzantılarıdır. Özal’ın politikaları, Türkiye’de “dindar burjuvazi“nin ve “cemaat kapitalizmi“nin de önünü açtı bunu da ifade etmem gerekiyor.

 

Vefaat Yıldönümünde rahmetle yâd ediyoruz.

Selam ve dua ile..

Muhammed Numan Özel

 

kastamonur.com

www.NurNet.org

Kaynaklar:

– Şerif Mardin, Türkiye’de Din ve Siyaset

– İhsan Yılmaz, Nurculuk: Tarihi ve Entelektüel Kökler

– Turgut Özal’ın 1984-1987 arasındaki MGK konuşmaları (Devlet Arşivleri)

– Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri (1980-1993 MGK ve Kabine Tutanakları)

– Necmettin Şahiner, “Belgelerle Nurculuk” (Yeni Asya Yay., 1995)

– Hakan Yavuz, “Islamic Political Identity in Turkey” (Oxford Univ. Press, 2003)

– CIA Declassified Documents (FOIA Elektronik Arşivi)

– TÜSİAD 1980’ler Yıllık Raporları